Uit naastenliefde schuldig worden
“Alleen de ware God weet of hier op het ogenblik van de daad werkelijk gehandeld is in naam van het leven”.
Een bijdrage van Dick Lammers
Stel, een razend geworden man rijdt in woeste vaart met zijn auto door een drukke straat. Er vallen slachtoffers. Wat doet u? U verleent bijstand waar u kunt. Dat is niet alles. “Ik moet als pastor (…) ook trachten hem te stoppen,” meent Bonhoeffer. De tijd is rijp; iemand moet een spaak in het wiel van de nazi’s steken. Klare taal in 1943. Maar het is niet de taal van Navolging, het boek dat Bonhoeffer in 1937 publiceerde over de broedergemeenschap.
Met Navolging rust Bonhoeffer zijn studenten toe voor dienstbetoon aan de ander. Hij bepreekt de Bergrede en roept in de lijn van Jezus’ woorden onder andere op tot het liefhebben van de vijand: “Wij moeten dit doen zonder voorwaarden, zonder aanzien des persoons,” stelt Dietrich, “aan wie anders zou een ongedeelde liefde geschonken moeten worden. Is het niet aan hem wiens hart verstikt in haat?” Makkelijker gezegd dan gedaan! En niet vanzelfsprekend.
Deze niet-vanzelfsprekende liefde stijgt ver uit boven de natuurlijke liefde tot hen die je welgezind zijn. Liefde tot de tegenstander? Daar heb je God voor nodig. Dat is meer dan het gewone doen (Matt. 5:47). Dit ‘meer dan gewone’ komt van Jezus: hij genas zijn vijand (Luk. 23:51), bad voor hen (Luk. 23:34) en hij had ons lief toen we nog zondaren waren (Rom. 5:8). Kortom, het is weldoen, ook de vijand.
1943. Nu de praktijk. Al tien jaar kwam Bonhoeffer op voor hen die het nazibewind verdrukte en vermoordde. Met het verzet streed hij tegen een totalitair regime. Maar welke schuld is groter? Die van het geduldig dragen of die van de omverwerping van het Derde Rijk? Wie niet bereid is die razende dolleman te stoppen, wordt –of hij wil of niet– medeplichtig aan massamoord. Wie het zwaard oppakt… Samenzwering werd morele eis: beter is het dat één man sterft dan dat een heel volk te gronde gaat. Bonhoeffer wist dat hij “veroordeeld zou worden. (…) Alleen de ware God weet of hier op het ogenblik van de daad werkelijk gehandeld is in naam van het leven”.
De afloop? Bonhoeffer werd op 9 april 1945 geëxecuteerd. De dolleman reed nog enkele weken door. Hij klapte frontaal op een muur van verzet en eigen mishagen. Hij pleegde zelfmoord. Zijn dollemansrit werd een dodemansrit.
Over de auteur van dit artikel:
Dick Lammers is een theoloog en is een kenner van de werken van de Duitse theoloog en verzetsstrijder Dietrich Bonhoeffer. Hij stelde zijn inspirerende teksten beschikbaar voor deze website.